Kan je als sensitief mens doodgaan aan te weinig prikkels?
Heb je als HSP prikkels nodig of moet je zoveel mogelijk de prikkels vermijden?
Is er altijd uitsluitend het gevaar van de overprikkeling of kan je ook te maken hebben met onderprikkeling met evenzo vervelende consequenties?
En als onderprikkeling ook gevaar oplevert, waar hebben we het dan eigenlijk over?
Kan het zo zijn dat prikkels een belangrijke functie hebben als ze maar goed gedoseerd zijn?
Laat ik eerst even duidelijk maken dat er twee soorten HSP’s zijn. Namelijk de gewone HSP’s en de zogenaamde HSS’en.
Er zijn hulpverleners die nog andere typen HSP’s onderscheiden, zoals bv. ‘strong willed’ maar dat heeft vooral zin bij de begeleiding van kinderen.
Als je het fenomeen hooggevoeligheid qua prikkels tot de kern wilt terugbrengen dan heb je dus HSP’s (Highly Sensitive Persons) en HSS’en (Highly sensitive Sensation Seekers). De HSS’en worden ook wel de sensatiezoekers genoemd.
Rondom het begrip sensatiezoekers hangt echter wel een zekere dwangmatigheid.
Ik ga nu iets zeggen wat HSS’en waarschijnlijk niet leuk zullen vinden ondanks de herkenning die er ook vaak is van wat ik hier beschrijf, namelijk dat HSS’en eigenlijk nog meer dan gewone HSP’s op de vlucht zijn voor zichzelf. Het dwangmatig steeds maar weer opzoeken van prikkels zie ik als een vlucht voor de innerlijke leegte waar vrijwel alle HSP’s last van hebben. En bij HSS’en zie je dat verschijnsel nog eens in het quadraat.
Bij deze tweede groep zou je kunnen zeggen dat die innerlijke leegte een nog grotere bedreiging vormt voor het hoogsensitieve systeem. Een hoogsensitief systeem dat vrijwel per definitie lijdt aan een gebrek aan eigenheid. Waarom?
Je begint het leven al met onvoldoende bevestiging, waardoor je buiten jezelf gaat leven. Plus dat de neiging om af te stemmen op de omgeving bij vrijwel alle HSP’s leidt tot een extra gebrek aan eigenwaarde en zelfs een totaal gebrek aan eigen identiteit. Als HSP weet je vaak beter wat een ander nodig heeft dan wat je zelf nodig hebt.
Hoe zit dat trouwens met die eigenwaarde? Wat gebeurt daarmee in de eerste, laten we zeggen, 18 jaar van het leven van een hoogsensitief persoon? Er zijn twee factoren die al vanaf het begin een niet erg positieve rol spelen. Ten eerste het feit dat niemand jou begrijpt wanneer je als HSP (of HSS) ter wereld komt. Je krijgt dus vrijwel per definitie niet de bevestiging van wie je werkelijk bent. Ten tweede wordt je onbewust ‘energetisch’ geprogrammeerd om je meer af te stemmen op je omgeving dan op jezelf. Je raakt makkelijk afgeleid. En eigenlijk is er nog een derde factor, namelijk dat het gebrek aan eigenwaarde en zelfbesef, die externe gerichtheid nog eens versterkt omdat daarin de hoop leeft om jezelf via die externe prikkels te leren kennen. En dan is er nog een vierde factor in het spel: de ontkenning van jouw eigenheid èn de ontkenning van de frustratie die je in het begin van je leven hebt opgelopen (het niet gezien zijn in wie je bent) resulteert in het wegduwen van je gevoel waardoor de eventuele bevestiging die je van anderen zou kunnen krijgen niet echt binnenkomt. Je zit als hoogsensitief mens vrijwel per definitie klem (uitzonderingen daar gelaten) tussen twee muren: door een lage eigenwaarde, al vanaf het begin, en het makkelijk afgeleid zijn, leef je steeds meer buiten jezelf. En doordat je steeds meer buiten jezelf leeft, wordt die lage eigenwaarde in stand gehouden en wordt alleen maar erger. Een vicieuze cirkel dus.
Hiermee heb ik meteen een breder terrein geschetst dat we moeten verkennen als we het hebben over prikkels, overprikkeling en onderprikkeling.
HSP’s (inclusief HSS’en), mensen dus die enorm gevoelig zijn voor indrukken vanuit de omgeving, hebben er belang bij om die hoeveel prikkels steeds weer opnieuw te begrenzen. Doseren is overigens een beter woord.
Mijn stelling is echter dat een hoogsensitief mens die prikkels ook nodig heeft.
Je kan deze prikkels onder andere ook zien als emotionele brandstof. Ik heb het dan over de prikkels (indrukken) die fungeren als een spiegel voor wie jij bent als mens. Is de hoeveelheid prikkels in redelijke mate gedoseerd, dan geeft dat de mogelijkheid om indrukken van buiten goed te verwerken en daarmee te bepalen op welke manier jij je tot de buitenwereld verhoudt. Oftewel: op welke manier jij in het leven staat, welke dingen jou positief of negatief raken, wat de dingen zijn waar jij je mee wilt verbinden en wat jij vooral links wilt laten liggen. Als je jezelf teveel laat vollopen met prikkels dan ben je daartoe niet meer in staat en zet je de deur open naar chaos en verwarring.
Als je een sensatiezoeker bent die er dus in sterke mate op uit is om steeds weer de actie op te zoeken, dan is dat niet persé meteen slecht. Je hebt echter meer dan een gewone HSP ervoor te zorgen dat je niet over je grenzen heen gaat. Hoe je het ook draait of keert: als HSS heb je net zo goed te maken met een zenuwstelsel dat slechts een beperkte hoeveel prikkels aankan als je het gezond wilt houden. Boven een bepaalde grens branden er net zo goed zekeringen door.
Krijg je als HSS hoofdpijn en stress of zelfs last van benauwdheid bij te weinig prikkeling dan zijn er naar mijn idee twee leerpunten:
1). Veel bewuster gebruik maken van indrukken van buiten als een spiegel voor jezelf, als een interessant en boeiend leerproces: het leren kennen van jezelf. Dit in plaats van het betekenisloos najagen van ervaringen. Je bent dan niet meer slaaf van het HSS zijn, maar je krijgt inzicht in het leven om je heen en welke rol jij daar in vervult.
2). Beseffen dat je voor een belangrijk deel ook wegloopt voor jezelf en het besluit nemen om dit diepgaand te onderzoeken, al of niet onder begeleiding. Zolang je niet goed weet of je ergens voor wegloopt en in welke mate, houd je gedrag in stand waar je geen controle over hebt. Dat gedrag, meestal onbewust, houdt jou uiteindelijk in de greep in plaats van dat je in staat bent om de bron van creativiteit aan te boren die per definitie in je zit.
Eigenlijk moeten we het niet alleen maar hebben over het vraagstuk van de overprikkeling maar ook over hoe je als hooggevoelig mens jouw weg vindt in het leven. Zodra je dat nader gaat onderzoeken komt de focus te liggen op hoe een eigen identiteit ontstaat of wordt gedwarsboomd.
Het leven van een HSP (en dus ook van een HSS) gaat over ‘raken en geraakt worden’. Overprikkeling leidt ertoe dat je verdoofd wordt, gestresst raakt en er niets meer tot je doordringt. Onderprikkeling heeft als gevolg dat er minder verbinding is en minder betekenis en dat moet niet te lang duren want dat tast net zo goed je welzijn aan. Je kan er zelfs depressief van worden.
Het gaat er altijd om dat het prikkelniveau passend is bij waar je op dat moment staat en of de indrukken jou op een goede manier kunnen bereiken of niet.
Jij weet zelf het beste of je je ooit hebt afgesloten voor je gevoel waardoor je wat er van buiten komt niet echt goed op waarde weet te schatten. Een goede indicatie hiervoor is de mate waarin je de neiging hebt om alles te analyseren en met bepaalde ideeën, fantasieën of angsten compleet aan de haal te gaan.
Wat ook meespeelt is het thema van de verandering, waar ik in dit artikel slechts in het kort op in zal gaan. Hoogsensitieve personen blinken niet uit in het omgaan met verandering. Er is een sterk streven naar harmonie en het juist tegengaan van al te grote verandering. Maar ja, zo zit het leven niet in elkaar. Ieder mens krijgt te maken met kleine en grote veranderingen. Essentieel is om te beseffen hoe gevoelig je hiervoor bent en dat het kan betekenen dat alle aandacht eerst uit moet gaan naar het wegnemen van de stress die een (grote) verandering teweeg kan brengen, het terug laten keren van de innerlijke rust en ruimte, alvorens weer goed af te kunnen stemmen op de voor jou ook noodzakelijke constructieve indrukken van buiten.
Vroeg of laat zal je als HSP of HSS jouw gevoel centraal moeten plaatsen, of je nu wel of niet op de vlucht bent voor de leegte. Laat je dat gevoel slingeren, dan ga je èn verdwalen èn steeds gevoeliger worden voor stress.
Via je gevoel ontdek je wie je bent, waar jouw leven over gaat, wat je verlangens zijn, wat je te bieden hebt. Het gaat om het doseren van je prikkelniveau zodat je in die zone kan blijven waarin je niet verdoofd wordt en ook niet los staat van de wereld.
In mijn coaching heb ik een laserfocus op mijn cliënten. Die voelen zich gezien en erkend. Echter belangrijker nog is dat zij met eigen ogen zien hoe je die ontspannen focus krijgt waardoor je creativiteit gaat stromen. Een HSP die in de flow zit (en in de rust) en zijn/haar niche ontdekt, wordt echt ‘soul-driven’. Daar bereik je mensen mee op een veel dieper niveau dan met wat ik klassieke analytische coaching noem.
Het doseren van de prikkels is geen rationeel proces, het is een gevoelskwestie.
Zodra je dat beheerst en je blokkades weet op te ruimen krijg je die laser focus waardoor het weer leuk wordt.
Zodra je ontdekt waar de blokkade op je gevoel zit, kan je werkelijk in de startblokken gaan staan van een nieuw leven dat er toch echt veel leuker uitziet. Je bent niet meer de slaaf van maar de bron van ideeën, waar je ook echt vorm aan weet te geven.
Neem jouw muziek niet mee in je graf maar laat deze naar buiten komen, zodat de wereld kennis mag nemen van jouw bijzondere geluid, jouw stem, jouw unieke melodie. Zet die fundamentele stap naar jezelf, leer doseren en vind je eigen ritme.
Wees echter wel bereid om het innerlijke werk te doen. Zonder dat ga je jouw eigen rotsvaste kompas niet vinden.
